Lenki Xiisa

[MARIRENME]

KE WURU BAANE ( Cette seule nuit )

Nke toxon ni Sira , in yaani in ma renmun su fo xoore.Xoxono yaxaru sikki wa in maxa ken do xoxno yugu filli. Oku xooro o ma ya maxa natuguti o faaba ga bonno , o tugunnun yaani.
O deben taaxunten faayi fanxoore xanne xo sooninkan debe gabe.
N faaba kaawu renmen yan da in ma saagandi gelli a nan giri faransi. Xaso su ma a ga ri o ka bito filli , a falle a na lellandaara katta i debe.
N faaba ga bonno , in ma baane yan ňi a maxa yaqe ; in faaba da doorun xubu taga galle ke noxo , ken yaani a bono falle , inke do in ma do in xoxono o ga toxo ken ka tugunne noxo.
O saare soxoyen do julaaxun ya noxo , nan xooro ken noxo.
Sugu naxati do joxo sikki wa o maxa , i ga telle woore do deben naaburu kuttun batte. Yoro fulle ya na i nagaanini , xaso su kalle in ma na seremen tuga.
Nke da seliŋun do wandallun mara ma i ga gabono , kafiini in yaaxido yugo a toxon ga ni Birante. Mukke xoore ga na ri yanqa o ya , maxafo ga nta debe , o na ganma kari walla wandalle. Nke xooro keeta , in ntaxa wurunu do seliŋe batte , in na in xoxono ku ya walla sellin ragaye, o na a soro mukken da. N ma ti in da : « ALLA da mukke doro , o na mukkun doro ».
N ma da in seerandi soroye gelli in ga siino tunmi ken do kaadun gollu tanani xo sellande , wanqinde , tenexunde do yiraamun xungunde.
Suxuban do lelle in do in xoxonon na dagaňoŋo fanŋe ; nke ma maxa duŋe in ga roono lekooli na a tuguti inke yaani a deemana gollu gabe katta o bicca bogu ka xoore ke ya , in faaba ga telle tagandi galle ke noxo.
O ka xoore ke gollun xoton ni buru , sere baane walla soro filli ra nta a su dabarini deemanda ga nta an maxa. Ken bire yontan ga na ri in ma ya kaagumaaxu , kun bito filli katta sikko , o nta tuumana.
N ma ken wa gilli gelli sellin fana sefe xanne , a ga naňituumana ma sallifanan salli falle a na daga i xoodon fuutu biiren wure , inke do yokku mexinton na yanqa fanŋe.
Laxasaran salli falle, in ma na yille gilli na ňaaxamen jongi.
N yaaxido , Birante xa na daga xesi walla suwa , a do o lagare Denba.
N xoxono Xunba , Fenda do Daado xa na sigi do xayindu misun do gollu misu.
O saare do nan xooro ke ya noxo ; dinmani yogoni in na sinme do in faaba, in na ti a gan ňi bireene o nta tanpini kundu. N ma na ti in da :” ALLA ga na ke be dabari dangi rexe nta ayi”.
Bire su o ga na ňi sallini , a na ti o nan duwa o faaba da , ALLA gan na neema kinni ayi, a do furu misilimen su.

Dinmani in tini in ma buren yaani walla a nta in mulla…nke jootanin ga na daga rege sanga bera ma wuron jenge, sunken naxaane in ma na ri in xiri ti in nan ri saxu.
Ken bire yaani dinmen ga lioŋono , tayogoni in na xiiti ma in ga toqo wuunu.
Xa in wa in ma tu diinanta seren su, a ga na ti ke be an ga ma a dabari , lafajirin jaanun yaani an wundunu katta ňoŋo rexe.
Bire su a na ti in da :”Sira an yaani fo xoore , lemunu ku yaaxen na anken ya, an ga moxo be , i xa na ken ya batta. Ken kuna jikku siru wutu , i na yaaxa do an ŋa”.
Ken do i moxo su , dinma yogoni in do in jootani ku ga na me wari , o na xatanŋen do sangen botu ma in ga mungu do in gollu ; kuruma in ma na Fenda wara telle in xiri.

N ma ga na giri gaage rexe, a do doxon yan roono , a do a ga bakka:” Sira kundu…Sira dooke…Sira an ma ke dabari…Sira a wutu…Sira a wara…Ken do kayindun do langandu”.
N xoxonon ga na joppe soyini in ŋa , in na i faraxatu, i na daga moole in ma ya , a xa na teppukiren wutu, a na ti: “hari an ga na raqi i ya , in na an feere bonondi , ke jakka fuula yaayinte ke. An katta an xoxono ku ya da , an jooton ga deerini an kanma”.
N gidan yugo Birante na ti :”Sira i wara…in ga na i raga ma in ga da i sinnan kutu…”

Siinon dangi , ke xaaxo ga riini , in siine tanmundin do karagon ga tinmene.N joota gabe yexi , yogoni kiinani wa debe ke noxo walla debindaara , yogoni xa yexi faransinke walla jamaanu tanani xo Kongo walla Gabon.

Digaamu filli sikki an na in ma mugu: “Sira an ma du koroosi , an na na deben yaxannan sontonte,meeninsu na yexi , i na an toxo bera duuro… xoxonon bera”.

Gelli in ga taŋana siino tanmi katta tanmu do fillo , digaamu yogoni in ma na kun suugunun toron ŋa ya bire su: “Sira ! ke feti yiran siiti moxo sire... Sira ! yaxanne nta taaxunu kundu… Sira ! yaxanne do maxanbaane nta xatanŋa… Sira ! ke feti tere moxo sire… Sira ! an do ku yiraamun maxa bogu sella… Sira ! yaxare nta xiribene kundu…”
Koota su , koye su , xaso su in na toŋonde ya mukku a do i funen ga nta baana , suxuban do lelle , kiyen do wuro.

( à suivre )

[Lassana Bathily]

KE WURU BAANE ( Cette seule nuit )

Nke toxon ni Sira , in yaani in ma renmun su fo xoore.Xoxono yaxaru sikki wa in maxa ken do xoxno yugu filli. Oku xooro o ma ya maxa natuguti o faaba ga bonno , o tugunnun yaani.
O deben taaxunten faayi fanxoore xanne xo sooninkan debe gabe.
N faaba kaawu renmen yan da in ma saagandi gelli a nan giri faransi. Xaso su ma a ga ri o ka bito filli , a falle a na lellandaara katta i debe.
N faaba ga bonno , in ma baane yan ňi a maxa yaqe ; in faaba da doorun xubu taga galle ke noxo , ken yaani a bono falle , inke do in ma do in xoxono o ga toxo ken ka tugunne noxo.
O saare soxoyen do julaaxun ya noxo , nan xooro ken noxo.
Sugu naxati do joxo sikki wa o maxa , i ga telle woore do deben naaburu kuttun batte. Yoro fulle ya na i nagaanini , xaso su kalle in ma na seremen tuga.
Nke da seliŋun do wandallun mara ma i ga gabono , kafiini in yaaxido yugo a toxon ga ni Birante. Mukke xoore ga na ri yanqa o ya , maxafo ga nta debe , o na ganma kari walla wandalle. Nke xooro keeta , in ntaxa wurunu do seliŋe batte , in na in xoxono ku ya walla sellin ragaye, o na a soro mukken da. N ma ti in da : « ALLA da mukke doro , o na mukkun doro ».
N ma da in seerandi soroye gelli in ga siino tunmi ken do kaadun gollu tanani xo sellande , wanqinde , tenexunde do yiraamun xungunde.
Suxuban do lelle in do in xoxonon na dagaňoŋo fanŋe ; nke ma maxa duŋe in ga roono lekooli na a tuguti inke yaani a deemana gollu gabe katta o bicca bogu ka xoore ke ya , in faaba ga telle tagandi galle ke noxo.
O ka xoore ke gollun xoton ni buru , sere baane walla soro filli ra nta a su dabarini deemanda ga nta an maxa. Ken bire yontan ga na ri in ma ya kaagumaaxu , kun bito filli katta sikko , o nta tuumana.
N ma ken wa gilli gelli sellin fana sefe xanne , a ga naňituumana ma sallifanan salli falle a na daga i xoodon fuutu biiren wure , inke do yokku mexinton na yanqa fanŋe.
Laxasaran salli falle, in ma na yille gilli na ňaaxamen jongi.
N yaaxido , Birante xa na daga xesi walla suwa , a do o lagare Denba.
N xoxono Xunba , Fenda do Daado xa na sigi do xayindu misun do gollu misu.
O saare do nan xooro ke ya noxo ; dinmani yogoni in na sinme do in faaba, in na ti a gan ňi bireene o nta tanpini kundu. N ma na ti in da :” ALLA ga na ke be dabari dangi rexe nta ayi”.
Bire su o ga na ňi sallini , a na ti o nan duwa o faaba da , ALLA gan na neema kinni ayi, a do furu misilimen su.

Dinmani in tini in ma buren yaani walla a nta in mulla…nke jootanin ga na daga rege sanga bera ma wuron jenge, sunken naxaane in ma na ri in xiri ti in nan ri saxu.
Ken bire yaani dinmen ga lioŋono , tayogoni in na xiiti ma in ga toqo wuunu.
Xa in wa in ma tu diinanta seren su, a ga na ti ke be an ga ma a dabari , lafajirin jaanun yaani an wundunu katta ňoŋo rexe.
Bire su a na ti in da :”Sira an yaani fo xoore , lemunu ku yaaxen na anken ya, an ga moxo be , i xa na ken ya batta. Ken kuna jikku siru wutu , i na yaaxa do an ŋa”.
Ken do i moxo su , dinma yogoni in do in jootani ku ga na me wari , o na xatanŋen do sangen botu ma in ga mungu do in gollu ; kuruma in ma na Fenda wara telle in xiri.

N ma ga na giri gaage rexe, a do doxon yan roono , a do a ga bakka:” Sira kundu…Sira dooke…Sira an ma ke dabari…Sira a wutu…Sira a wara…Ken do kayindun do langandu”.
N xoxonon ga na joppe soyini in ŋa , in na i faraxatu, i na daga moole in ma ya , a xa na teppukiren wutu, a na ti: “hari an ga na raqi i ya , in na an feere bonondi , ke jakka fuula yaayinte ke. An katta an xoxono ku ya da , an jooton ga deerini an kanma”.
N gidan yugo Birante na ti :”Sira i wara…in ga na i raga ma in ga da i sinnan kutu…”

Siinon dangi , ke xaaxo ga riini , in siine tanmundin do karagon ga tinmene.N joota gabe yexi , yogoni kiinani wa debe ke noxo walla debindaara , yogoni xa yexi faransinke walla jamaanu tanani xo Kongo walla Gabon.

Digaamu filli sikki an na in ma mugu: “Sira an ma du koroosi , an na na deben yaxannan sontonte,meeninsu na yexi , i na an toxo bera duuro… xoxonon bera”.

Gelli in ga taŋana siino tanmi katta tanmu do fillo , digaamu yogoni in ma na kun suugunun toron ŋa ya bire su: “Sira ! ke feti yiran siiti moxo sire... Sira ! yaxanne nta taaxunu kundu… Sira ! yaxanne do maxanbaane nta xatanŋa… Sira ! ke feti tere moxo sire… Sira ! an do ku yiraamun maxa bogu sella… Sira ! yaxare nta xiribene kundu…”
Koota su , koye su , xaso su in na toŋonde ya mukku a do i funen ga nta baana , suxuban do lelle , kiyen do wuro.

( à suivre )

Ké xiisa hinanté ni buuru;o wa a kutté ndoukou allah doughéyé nkama

[Diaryatou Demba]

Marirenme
ni dey an na digan baane fachiri ndangha
"tenexunde" wure ni ma?

[MARIRENME]

Marirenme
ni dey an na digan baane fachiri ndangha
"tenexunde" wure ni ma?

Asalam,Kanouté Gandémakha
Gidimaxanke be ga nta "tenexunde" wure tu , kaawafi fataama.
Ganni sere nta xoto Gidimaxanko bera tenexundini.
Katta "ciment" kiyen bicca ri sooninkara noxo , yaxaren su ni i beran do i banballun tenexunu ya ma i ga gemu.I na dabarini ti dooren do naxuro walla xa tuxa, na motindon dabari. Xaaxon bogu falle , mullen ga na joppe riini.
Yaxaru yogoni xa gollen ni tenexunden baane ya.I na daga do wandi kaani , i ga na duguta i na i tuga ti :saabun yinme , sukkaran golle , tiga walla yiraame. Wacca "tenexunde" ma gabo ma an gan daga debindaara laato.

[kabu tirera]

Asalam,Kanouté Gandémakha
Gidimaxanke be ga nta "tenexunde" wure tu , kaawafi fataama.
Ganni sere nta xoto Gidimaxanko bera tenexundini.
Katta "ciment" kiyen bicca ri sooninkara noxo , yaxaren su ni i beran do i banballun tenexunu ya ma i ga gemu.I na dabarini ti dooren do naxuro walla xa tuxa, na motindon dabari. Xaaxon bogu falle , mullen ga na joppe riini.
Yaxaru yogoni xa gollen ni tenexunden baane ya.I na daga do wandi kaani , i ga na duguta i na i tuga ti :saabun yinme , sukkaran golle , tiga walla yiraame. Wacca "tenexunde" ma gabo ma an gan daga debindaara laato.

xaranmoxo sunka
tenexunde { yogoni ti : betexende ya yi }
An na yanpin in maxa
wuron do jamu .

[adji]

xa nella soninkara danman-su, (xaramoxo-marirenme)

sira dan ke xiisa sirenni buru, bawni lendujaaxe su ŋana ke xiisa xara ma a gada ho kahu an haqille, an ga an lenñaxaru marana moxobe gelli i tugunnu, (soninkon nti .dooren xayen ña tagene)

owa xiisa ke kutten terinkana ti jamu do xeeri.



xoyi xaranmoxo kaabu tireera gada ko moxoobe
soninkara noxugabe tini betexende

[miss ében]

N'toxora duruxotonte ña ni de .

Marirenme o xoroti kutte nga .

PEACE

[sumaarenkunda]

xaranmoxo xa do sooninkaaxu,xiisa ngenmu

[Diaryatou Demba]

xaranmoxo sunka
tenexunde { yogoni ti : betexende ya yi }
An na yanpin in maxa
wuron do jamu .

Salam

Nke kati ku soninko ya famunu.
Nawari an do baradje.
Bawo gana fube su ko,Marirenme gemi bexin ngha
modi Cissé wu falle.

[MARIRENME]

N da a koroosi , in ma ntaxa doxono in ŋa xo fanan moxo walla a ga in kaana . Lemunun ga na saxu ma xa o yinmu filli ga na xiidi ; o na masala xo jooto filli , in na in lasamayun do in anniyun do in liŋu ko a da… A na in toŋo , a na in araaye , a na in gongo , a na in kawandi katta duna fi burun ŋa . O na masala ma xenqon gan da in wutu.
N ga ňa xusu tinmante , in ma saage yiran gemunto beeni jonkon xoton ga ni , xobono in da. In da a na daga doome debe xoore , o na daga i kini lifindaana a n a i ňa lifindu faranparu.
Yetaane in ma da tigan muude kini in ŋa , in ga daga in yinmen tulu Mariyaamu Fulle noqu ; a xa da tibbiisi faranpare ro in yinme. N ga bogu ti noqu su ma soron ga ti : He Sira ! an yinmen gemu koyi… an na xaso jamu.

Xaaxon bogu a dalla , o faayi roono mullen naxaane ; o saage sunka yinben kunmu , o na taxamu ken do munanŋun do xirifeteyu ma xenqon gan da lemunu ku wutu.
N menjanŋu yaxannu beeni ga ri sunka in banŋe , in na daga i tunci ma i kaanin follaqu.
Sunke yogo , in do in ma bane ga toxo yinben kaara , in do makka buyiyen ga me , a ti in da:” Sira ! an da Gundo Sakiliba renyaxaren xibaaren mugu ? Kan renyaxre…? Aminata ba.. ? Ayi … Aminata feti Gundo renme , a gidan yugon ya renmen ni ,iI ga da a kini ayi xooronde. N na do a renme Daado be ga leegi xaso danginte ke… O ga na ňi digaamunu xa da , xa na ti o digaamen gaben yaani , o nta xa mulla , xa na xa biren ya , xa na fon su sinma… A na ni , o na xa ya da wuro , o na xa ya da kiye. Sooninkon da digan baane ko , a sahanten ni : I ti faaban kan ni nangooren ya , renme su ma ga da ke be xamu , an na ken ya minni , ma a na daxanmu ma a na bexecco .
Maaňo be garo xasu danginte ke , kiinen da a wara…
Hari yigeye Gundo kori a d a , yaagun da ; ke ka xoore noxo , gubudonin do teyinnun taanin kanma , faabarenmun yaaxon joro.
Ku bito su i na a ya ňaana kanbu joosaade , yinmu filli ma sikko ga sigi noqu su , waxati su i na Gundo renme Daado ya digaamen kanma.
N renme Sira ! wuru baane wa yaxanne su kaane , wuru baane a gan fasu wuyin muuman wuron su. A ga dalla wo dalla , a ga jowo wo jowo , ma ke wuro ga ri.
Ke wuru baane yaani yaxanne su dunan do a laahara ; xanan do xonnen su taaxunu ga ke wuru baane ya dukku , ku beeni ga na soye kita , i na soyi ma i kanbon ga yere , ku beeni xan da jakkinden do tiigande kita , i na i jakki , i na i tiiga ma i kara falle.
Daado ke ňaxa ga liŋo moxo be , ke jama su ga ri ňumi , na a wutu fanqanne dunkon do kanmu dunko , nan daga a wara ferlon do jeeri.
Fullen do banbara , xaasonken do suraqe ; xabiila su ma toxo an ga ma ri tewe Daado ke ňaxa.

Xa Daado bogu a su jikke wure… Daado da a su yaagundi… A da faaben yinmen jimindi dindi xooren wure taaxe , a da saaxen ňa muumunte dinma be yaxarun ga na ňi renmun jakkini xusun bera , a da i xoxonon toxon bonondi yugun da . Daado gidan yugun ra nta du jakkini ti a toxo.
Jaxa Daado do xusaaxu ma giri saaxen konpe , ken ma wose Daado do xasu filli noxo yan leegi katta kiinen ŋa.
Ma a sanbalaqu , Daado na ke mukku i toron ŋa ya. Ken ňa kan do xabiilan su da gacce , ke ma demu naana o ke debe sikke. An ga na Gundo fu lenki , a telle xenu ya.
Ken yaani in renme Sira , in baane Sira …
N ga an gongono koota su , in ga an koroosini dinma su , in ga an toŋono bire su ; gundon do bangeye gelli an ga nta fo bakka ma lenki ga riini , in ga ALLA Tunka Xoore ke naagana A gan na o kisini ke wuru baane yaagun bera.
Yaxanne su ga na ňi leegini kattai i kiinan konpe , yaxannan sire su ga toxo sirne mulla du da , a ga a mulla i xabiilan da.
Dunadun toxo sire do laaharan toxo sire , a na ňa hoore xangille ken wuro ga na kiňe.
Yexi yugo su ga ra nta an xajafini meenin jo, ke wuro baane musundo ga nta yexi yugo su jiiba , hari a ga na Wagadu kanŋen do a xaalisi xullen su jurumi an taanin wure.
Ke wuru baane toxo siren jakkinden ga nta bakka an kanma abada, hari an ga na ňa duna yaxarun su fuqaare.
Ke wuru baane na sigi an ga jankana ti an sogo beddun do bolonu , an na janka killinpatanpancon naxa. Ke wuru baane na an ku renmu , renmu barikinto , duwa renmu.
Sangalli waqe do jengedun terende ga ma ku renmu kini an ŋa.
Ma ke wuru baane ga da maaňo yugon toxo konjon naxaane.
N renme Sira ! ke wuru baane tanga , a tanga xo an ga an yonki ke tangana moxo ke be ; a tanga an hooraaxun do an misilimaaxun da , ke wuru baane koroosi an faaba furen da , ke wuru baane koroosi in da xo in ga da koroosi an maama da.
Ke wuru baane tanga an xoxonon da , ke wuru baane ňa Birante do Denba da bandeeri , i do a ga yiilene debe ke noxo.
Ke wuru baane na ňa an da tifille , tifille ke be ga nta kalla abada kiinankan noxo ; kallu yugo do kallu yaxare , gubudo do kiina yaxare yaaxan joro.
N renme Sira ! ALLA gan na ke wuru baane tagana an da . Haadama renme , an ra wa korini duna naaburen su xa maxa kori an hooraaxu…”
N ga taaxunu in giri nan fani do in ma ya , nan wu wucce muuma xo i ga da sere be katu , ma in ma doroke kunken su nan sefi yaaxanjin maxa.

N ga wundi suxuba , inke yinme da tu ti du ya nan ti in da fo mugu wuri , in ga ma demu a mukku. In ga duguta lafajirin sallini , in da ALLA Tunka Xoore ke ňaaga A gan na ke wuru baane tagana in da.

( à suivre )