Soninkon ti '' Jaaxa '' jaaxa wa konini noqu su

[Poete soninke]

Jaaxa toŋun ña ni
Duna fo wo fo su tage ti Allah faare xanuyen ña.
Allah da tage fo gabe taga ke duna!
Yonkinto ndo yonkintaŋu.
Yittu ndo gidu, ji ndo biraado.
Daabanu, jinnanu, hadamarenmu.
Allah tage fo nsu ra nta konini nan ñeme.
Allah ya nda hadamarenmu taga.
Na foonu ña diganmaano yi.
Na foonu ña kuuraano yi.
Na foonu ña sinmaano yi.
Na foonu ña mungaano yi.
Nan saage na foonu ña muumunto yi.
Tagexanne ni jikkun ña.
Jikku n fosire ndo fobure!
Allah ga na sere be taga nan ña moxo be yi,
Sere su ra t’an bakka ken moxo yi, ma Allah yinme baane duŋeye.
Allah ga na sere be kanda, sankundaana nta ken ŋa.
Allah ga na sere be sankundi, kandandaana nta ken kaman ŋa.
Hari n’o kanda n’o bogu sankuyen killen kanma.
N maarenmu sefen xote ni, digaamen xote ni.
Nxa, hadamarenme nan xawa, i digan moxon tuunu noqu su, bawo digaame ni fillo ya :
Diganxansire ndo diganxanbure !
- Diganxansire ni : Sadaxan ña yi.
- Diganxanbure ni : Yinbe ña yi.
Hari n’o kafu diganxansiri konaano ŋa, an miina.
O nan korosindi fiinu nsu kanma.
O nan terinke moxosiri.
O na tu nan ti lenki sooninkan xanne nga sigira be ya, an loxa seren nan sefe a ga ma ti : jaaxa !
Jaaxa : ni diganxan deppe ya, x’a ro noqun gabe ni moxosiri, n’a saxu mani kanma ?
A nan gaba riini lasamaye noqun ŋa, A do ñaxalliye noqun ŋa.
Ken ña ni; diganxanne be ga ni, a wa jonkoyini katta lasamaye ndo kawande ndo gongonden ŋa.
Xoyi: jaaxa, an na kundu ya!
Jaaxa, toŋun ña ni.
Jaaxa, an laawa yi!
Jaaxa, sere fet’an ŋa!
Jaaxa, anke feti hoore yi!
Ku d’i me gabe ña ni:
An gaba diganxanne toŋuntaaxu ña koyini.
A wa diganmuxunton bangandini sellan ŋa.
Xoyi, taalinu moxo ; Jaaxa,jaaxa ni toŋun ña.
« Jaaxa wandi renme ra nta ñaana sere renme yi »
- Jaaxa: fogumu gabe kittiduraaxu !
- Jaaxa: deenandunbu gabe ri duna di, x’i ma sugi !
- Jaaxa: ren gabe saare x’i ma banbi falle di !
- Jaaxa: renme yan li duna guuga nan saage !
- Jaaxa: mukku gabe tuŋarankaaxu, x’i ma faabankan sagata !
- Jaaxa: duna feti yillankara baane yi !
- Jaaxa: wuyin ñan xoto wuyiran ŋa!
- Jaaxa: xirise lagaru ñan ñaana lemine ŋa!
- Jaaxa Allah wase kome danŋa jikke yi!
- Jaaxa: hinneye nsu na denme ña di!
- Jaaxa: yonkinte nsu riini kittun ña di, an telle kittun ña di!
- Jaaxa: dooren ñan yillene hadamarenmen ŋa!
- Jaaxa: hadamarenme ñan lagarini dooren ŋa!
- Jaaxa: gongonde ña ni teraano silifandan ŋa!
- Jaaxa: lenki renmu ña ni xunbene xirisun ŋa !
- Jaaxa: hanmirante ranta xenqene !
- Jaaxa: an ga na tigan tifi, tigan ñan funtini !
- Jaaxa: an ga na makkan tifi, makkan ñan funtini!
- Jaaxa: an ga na golle be ña, an na ken ña tonon yigana!
- Jaaxa: seren ga na golli duna di, an tell’a tonon ña yiga laahara!
- Jaaxa: gollen fo gabe wa kundun ŋa!
- Jaaxa: sefaana gabe sefe n’a ñi dukoyintaaxu feti!
- Jaaxa: toro gabe sukki n’a ñi dundon feti !
- Jaaxa: saraana gabe saare x’i ma ña taare yi!
- Jaaxa: noxo gabe wuti x’i ma ña renme yi!
- Jaaxa: ren gabe saare x’i ma taaxu mexe wure!
- Jaaxa: sunpu gabe kuti n’a ñi naabure feti!
- Jaaxa: xana gabe d’i falle koyi me yi n’a ñi xonnon ma seed’a yi!
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Sere su d’i tagejikku ña ni.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Toŋondan sire ñan fasu xanan xonne ŋa.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Yaaxen ŋ’i xonne n faayini.
Jaaxa toŋu ña nan ti :
Toron ŋ’i xonne terinkana.
Jaaxa toŋu ña nan ti :
Kitten w’i xonne kuuñini.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Ta nt’i xonne sagatana (terana)
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Tuumaye nta haasidi danŋa duna di, m’an da xenqe bire be !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Wattr ni xonne ña, xonne nta sere yi watte n falle !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Nta sirono ke falle, fi gabe w’an kitana de !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Jinna ndo hadama ñan bononta duna fi nsu ya !
Jaaxa toŋu ña ni nanti:
Sunpu nan fiinu dantanto ya di :
Neene, butte, ta, kitte, yaaxe.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Neene: ni sefe n xarilenme ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Butte: ni ŋanniyu wallaha ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Ta: ni jokkindaana siren ña yi, sunpu teraana.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Kitte: ni kuuñindaana siren ña, sunpu tefundaana.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Yaaxe: ni faayindaana siren ña katta sunpun xurande ŋa.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Sunpu: ni xatin ña, a nan liŋi yaage, sunpuliŋen su ni xatin ña, a gan liŋa yaage !
Jaaxa toŋu ña ni nanti:
Tuŋa nta danbe tu, x’a wa rensire n tu !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Saarano n filli kutande n maña !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Hadamarenme n toorande n maña
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Sere be gana duxoorondi ñiiñanqotte kanma, laahara kootanŋa ñiiñe ke xa wa duxoorondini an kanma !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Tanbu tugaade ña bure ni, tanbu ronde ŋa !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Sere be gana dumaxa yanqandi Allah danŋa, a w’an wure wutunu duna do laahara.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
« Duna ke nta duumene sere su danŋa ! »
Jaaxa toŋu ña ni nanti :
Sere be ga na haasidaaxu laqe wara, an ŋa tuumana.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Taaxalenmaaxu ni gacce n ña, sere su nan xawa n’a tanga !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Muñiye ni xeerin ña
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Duguta falle ni moxonkonne ña
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Watte gemunde nan fasu watti jaarande yi !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Xanne n fosire ni hadamarenme saaxan xanne ña, (an ma xanne)
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Xaranŋen fosire ni, an diina xaranŋe ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Gollun fosiru ni yinmatuyen gollen ña, an diina noxon di.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Tanpiye nsu falle ni newoyen ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Kalle ña na duna ŋalintaaxu ke su ñamana.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Hadamarenme wuyun ra nta xensene ti digaame.
Hadamarenme wuyu ra nta xensene ti wuccu danginto yi;
Hadamarenme wuyun xensene ti ñangollun ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Sere be digaamen ga naa loxo, an haqiren ŋa tinmene…من قل كلامه
تم عقله
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Sere be natta nga naa gillo (laato) an gollu nta xurana.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Duna fo wo fo su xenpene ti tuwaaxun ña.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Duna fiinu nsu sire ni naxaane ña di.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Hadamrenme neene n’an jarinte ña, an ga n’a tooro a w’an yigana.
An neene n’an korosindaana ña, max’a tooro!
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Fiinu naxati wa duna di, kun ŋa hadamarenme haqire jiidini moxosiri :
- Tuwaanon tirindinde waxati su.
- Sere sirun taaxalenmaaxu wucce su.
- Hintuwaano masallalenmaaxu wucce su.
- Duruxotoye waxatin danma nsu ya.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Fiinu naxati wa duna di, kun ŋa sere ñaana serun foroxe n ŋa :
1- Duxoraaxu xenpera danginte.
2- Haasidaaxu moxobure.
3- Gaara konŋe dangi haqe.
4- nan tere soro ndo me naxan ŋa wucce su!
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Fiinu naxati wa no kun ŋa warijaxe n jiidini moxosiri:
1- Nan giri wuron di nan salli.
2- Na yanpayi muuriyen ña bakka Allah maxa n’a gabondi moxosiri.
3- Na sadaxan bakken gabondi moxosiri.
4- Na Allah finkonŋe gabondi moxosiri.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti:
Fiinu naxati wa no kun ŋa hadamarenme fate bonondini :
1- Digaamen gaboye moxoburu.
2- Xenqon gaboye moxoburu.
3- Yigeye n dangi haqe moxoburu.
4- Kappalenmaaxu gaboye moxoburu (Yugo ndo Yaxare naxa)
Fatanfansinde:
A fana ni: Digaame gaboye moxoburu :
A wa seren yindun senbe roxondini.
A wa hadamarenme haqire lanpundini.
Maxa digaame ko, nafa ga nta digaamu beeni ya.
An gaba, a wa seren xirisaaxundini jewoye di.
A fillandi ni: Xenqon gaboye moxoburu:
A wa hadamarenme yeeso bonondini.
A wa sondonme watundini.
A wa yaaxanji kaawandini bakka yaaxen ŋa.
A wa tuumaye gabondini seren faten di.
A sikkandi ni: Yigeyen gaboye moxoburu:
Yigeye dangi haqe n maña.
A wa seren kuuse laqen bonondini.
An gaba na seren fate lanpundi.
A wa hadamarenme fate n xeeri nsu toorana.
A naxatandi ni: kappalenmaaxu n gaboye moxoburu:
A wa sere n fate bonondini.
N’an fate lanpundi.
A wa ñaana saabu ya na faten xeeri nsu bonondi.
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Fiinu naxati wano kun ŋa seren fate bonondini:
1- hanmi moxobure, hanmi xotte.
2- sunoye moxobure, buttunxaasa moxobure.
3- dulle n dangi haqe, dulli moxobure.
4- wuyanyaaxo moxobure
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Fiinu dantanto wa no, kun ŋa seren yaaxen bonondin :
- Wuye moxobure.
- Fomisun faayide waxati su, xoyi safandu misu.
- Xenqo moxobure.
- Faayidi moxobure.
Jaaxa toŋu ña ni nanti :
Koota nta saarene koota di !
Jaaxa : ñaaxama gabe joxi n’a ñi sugulenmu n batte fe !
Jaaxa : menjan gabe fatte n’a saabun ña saxiraaxu nballaaxun ŋa.
Jaaxa : yaxu gabe bogu n’a saabun ña suturiye nbalaaxun ŋa.
Jaaxa : xaara xoora gabe kaawa n’a ñi maaru soxaano batte fe !
Jaaxa : xooli gabe bude n’a ñi tangaano nma seed’a yi
Jaaxa : yitti gabe kingu duuraaxu n’a ñi jin konto feti !
Jaaxa : soxaana gabe soxo x’a ma tonno yiga !
Jaaxa toŋu ña ni nan ti :
Selinŋe nda fogabe tox’i falle x’a ma mungu d’i ya…


Allah ga na ta tana koyi m'in ga da sinmayu tana wara soninkara guja xooren kanma na sooninkaxu geesu katta bera xoore.